Δημήτρης Σπυρίδωνος
Η ΑΤΙΜΩΣΗ
του J.M. Getzee
O J.M. Getzee δεν είναι τυχαίος συγγραφέας. Του
έχει απονεμηθεί βραβείο Nobel και δύο βραβεία Booker (το ένα για το παρόν έργο). Έτσι,
χρειάστηκε συνειδητή προσπάθεια, για να διαβάσω το βιβλίο χωρίς θετική
προκατάληψη ή αντιθέτως, ώστε να μην έτρεφα υπερβολικές προσδοκίες. Όπως και να
έχει, το αποτέλεσμα ήταν αρκούντως θετικό.
Στο μυθιστόρημα αυτό, η χρήση του ενεστώτα είναι από μόνη της
αρκετή, για να διαμορφώσει τη δομή και τη μορφή του βιβλίου στο σύνολό του.
Έχουμε μια πυκνή γραφή, με ευθύτητα, απλή και όμορφη. Το
κείμενο είναι λεπτοδουλεμένο, με αυτοέλεγχο, χωρίς πολιτικολογίες και
καταφέρνει να βγάζει αισθήματα τόσο συγκίνησης όσο και οργής. Περιγράφεται με
απαισιοδοξία και σκεπτικισμό, αλλά χωρίς μελοδραματισμούς, ένας κόσμος άγνωστος
σε μας, μια κοινωνία παρακμιακή και επικίνδυνη.
Με προσέγγιση διακριτική και πλάγια, είναι ένας έμμεσος
πολιτικός σχολιασμός για την κατάσταση στη Νότια Αφρική την εποχή εκείνη. Μια
χώρα που βιώνει τη δύσκολη μετάβαση μετά το Απαρτχάιντ και την αλλαγή της
φυλετικής ιεραρχίας, που χαρακτηρίζεται από βία, αντεκδίκηση και αντίποινα.
Ο αφηγηματικός ήρωας είναι ίσως ένα alter ego του συγγραφέα, του οποίου τα
ακαδημαϊκά ενδιαφέροντα ανιχνεύονται ευδιάκριτα στο κείμενο. Η ειρωνική διάθεση
του πρωταγωνιστή προσομοιάζει και στην ίδια τη σκοπούμενη ειρωνεία του
δημιουργού του, κατευθυνόμενη με ακρίβεια κατά το δοκούν.
Ο καθηγητής Λούρι διαπράττει έγκλημα καθοσιώσεως, διαπράττει
την ύβρι να κατακτήσει(;)και εν τέλει να ερωτευτεί μια 19χρονη φοιτήτριά του.
Δεν είναι ξεκάθαρο αν η κοπέλα έχει επιλογή ή συναινεί με πλήρως ελεύθερη
βούληση. Για τον 52χρονο ακαδημαϊκό, αυτό ήταν λόγω ηλικίας ίσως η τελευταία
αναλαμπή, ένας (γεροντο)έρωτας μοιραίος.
Η Ύβρις επιφέρει ευλόγως την Νέμεση και τη συντριβή. Ο κατά
την κοινωνία αντάξιος ευθανασίας (όπως τα σκυλιά που φροντίζει με τρυφερότητα)
παραβάτης, ως εκπρόσωπος του παλιού κόσμου, βρίσκεται πολλάκις ταπεινωμένος και
ατιμασμένος. Δίχως έρωτα και δίχως ελπίδα, μεταβαίνει στον κόσμο των σκιών,
ακολουθώντας τη μοίρα του Μπάιρον, ο οποίος είναι ένας εκ των πρωταγωνιστών της
παράλληλης αφήγησης.
Στο τέλος η κοινωνική εντροπία τα εξαχνώνει όλα. Ο κόσμος του
Λούρι σβήνει και ένας νέος κόσμος, ενδεχομένως πιο βίαιος, σκληρός και
προσαρμοσμένος στις νέες συνθήκες, ανατέλλει. Ένας κόσμος απότοκος ιστορικής
αναγκαιότητας. Και η αναγκαιότητα είναι μια ανεξάρτητη έννοια. Έχει διαφορετική
δομή από τη λογική, την ηθική ή το νόημα.
Καταλήγοντας, έχουμε αναμφίβολα ένα καθαρό δείγμα καλής
λογοτεχνίας, που θα ικανοποιήσει τον μέσο αναγνώστη και όχι μόνο.
