Η επόμενη συνάντηση

 Η επόμενη συνάντηση θα γίνει την Κυριακή 27 Απριλίου 2025 στις 19.00 στο Habit cafe  (Ν. Ζέρβα 10). Διαβάζουμε το βιβλίο Η απόδειξη της αθωότητάς μου του Jonathan Coe

«Ο Θεός να σας έχει καλά, κύριε Ροουζγουότερ»

Γράφει ο Δημήτρης Σπυρίδωνος

Είναι η γνώμη μου, αλλά είναι ίσως και ευρύτερα παραδεκτό, ότι τα καλύτερα έργα του Βόνεγκατ είναι: «Η Φωλιά της Γάτας» και το «Σφαγείο Νο 5». Το παρόν δεν έχει την ίδια σφιχτή συνοχή και από άποψη ποιότητας κατατάσσεται λίγο πιο κάτω από αυτά. Εν τούτοις, διατηρεί τα καλά χαρακτηριστικά της ιδιόρρυθμης γραφής του συγγραφέα και της πλοκής που χρησιμοποιεί στα μυθιστορήματά του. Δηλαδή: παράξενους, sui generis και στα όρια της καρικατούρας χαρακτήρες και σενάρια. Είναι εξαιρετική η ματιά του στον καθημερινό παραλογισμό, που αναδύεται από τούς απλούς και απλοϊκούς διαλόγους, τις διαφημίσεις και άλλα απορρίμματα της καθημερινής ζωής, που προσφέρει καυστική σάτιρα και σπουδαίες ιδέες.

Αυτές οι χαρακτηριστικές παρεκκλίσεις και οι «πλάκες» του Βόνεγκατ (συμπεριλαμβανομένων και των υπαινιγμών για τα μυθιστορήματα του Kilgore Trout) αποτελούν τη βάση για διερεύνηση σχετικά με την ανισότητα του πλούτου, το αμερικανικό ταξικό σύστημα, τις παγίδες της φιλανθρωπίας και τη φύση της τύχης. Ο συγγραφέας, σε όλα τα έργα του, επιδεικνύει έναν ευγενή κυνισμό παράλληλα με έναν ειλικρινή ανθρωπισμό και αγάπη. Παρουσιάζει ταυτόχρονα την ανθρωπότητα στην πιο τρελή, αξιολύπητη, ρηχή και χαζή της μορφή.

Ο Βόνεγκατ είναι ένας συγγραφέας που χρησιμοποίησε το είδος της επιστημονικής φαντασίας όχι τόσο για να πληρώνει τους λογαριασμούς του με λογοτεχνία φυγής και περιπετειώδεις ιστορίες, αλλά επειδή είναι, κατά τη γνώμη του, ο μόνος ειλικρινής τρόπος για να συζητήσει κανείς το μέλλον μιας ανθρωπότητας που έχει βαλθεί να αυτοκαταστραφεί. Στο «Ο Θεός να σας έχει καλά, κύριε Ροουζγουότερ», οι ιδέες αυτές παρουσιάζονται σε μια ομιλία που εκφωνεί ο Έλιοτ Ρόουζγουοτερ σε ένα συνέδριο επιστημονικής φαντασίας («Σας αγαπώ, καθάρματα», είπε ο Έλιοτ στο Μίλφορντ. «Μόνο εσάς διαβάζω πια»). Και έχουμε σε πρώτη εμφάνιση το alter ego του, τον συγγραφέα Kilgore Trout, έναν παραγωγικό αν και άγνωστο συγγραφέα του οποίου το έργο μπορεί να βρεθεί μόνο σε κάδους μεταχειρισμένων σε καταστήματα πορνογραφικού υλικού.

Εδώ πρέπει να κάνουμε μια αναφορά στην παιγνιώδη διάθεση του συγγραφέα σχετικά με τα ονόματα: Ο Έλιοτ Ροουζγουότερ ενδεχομένως να αντιστοιχεί στον T.S.Eliot και στην παρόμοια απεικόνιση της σύγχρονης ζωής ως μιας πνευματικής ερημιάς που στερείται αγάπης. Το όνομα Kilgore Trout, τo οποίο εμφανίζεται και στο «Σφαγείο Νο 5», στο «Πρόγευμα για Πρωταθλητές» αλλά και ως ψευδώνυμο του επιφανούς Philip José Farmer στο έργο «Venus on the Half-Shell», προέρχεται μάλλον από τον φίλο του Βόνεγκατ και περίφημο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, Theodore Sturgeon (Trout=πέστροφα, Sturgeon=οξύρρυγχος). Ο γερουσιαστής Rosewater μάλλον αντιστοιχεί στον συντηρητικό γερουσιαστή Barry Goldwater και υποψήφιο του ρεπουμπλικανικού κόμματος για τις προεδρικές εκλογές του 1964.

Καταλήγοντας, αυτή η νουβέλα δεν ανήκει στη μεγάλη λογοτεχνία, παρά ταύτα παραμένει έργο του Βόνεγκατ, που χαρακτηρίζεται από τη συχνή αλλαγή οπτικής γωνίας, τον καυστικό τόνο, το κυκλοθυμικό ύφος και ιδέες που προσφέρονται ως τροφή για σκέψη. Ο τρόπος μπορεί να μοιάζει λιγάκι αποπροσανατολιστικός, αλλά εν τέλει το αποτέλεσμα είναι ικανοποιητικά ελκυστικό.

Η Ατίμωση του J. M. Getzee

 Δημήτρης Σπυρίδωνος

Η ΑΤΙΜΩΣΗ

του J.M. Getzee

O J.M. Getzee δεν είναι τυχαίος συγγραφέας. Του έχει απονεμηθεί βραβείο Nobel και δύο βραβεία Booker (το ένα για το παρόν έργο). Έτσι, χρειάστηκε συνειδητή προσπάθεια, για να διαβάσω το βιβλίο χωρίς θετική προκατάληψη ή αντιθέτως, ώστε να μην έτρεφα υπερβολικές προσδοκίες. Όπως και να έχει, το αποτέλεσμα ήταν αρκούντως θετικό.

Στο μυθιστόρημα αυτό, η χρήση του ενεστώτα είναι από μόνη της αρκετή, για να διαμορφώσει τη δομή και τη μορφή του βιβλίου στο σύνολό του.

Έχουμε μια πυκνή γραφή, με ευθύτητα, απλή και όμορφη. Το κείμενο είναι λεπτοδουλεμένο, με αυτοέλεγχο, χωρίς πολιτικολογίες και καταφέρνει να βγάζει αισθήματα τόσο συγκίνησης όσο και οργής. Περιγράφεται με απαισιοδοξία και σκεπτικισμό, αλλά χωρίς μελοδραματισμούς, ένας κόσμος άγνωστος σε μας, μια κοινωνία παρακμιακή και επικίνδυνη.

Με προσέγγιση διακριτική και πλάγια, είναι ένας έμμεσος πολιτικός σχολιασμός για την κατάσταση στη Νότια Αφρική την εποχή εκείνη. Μια χώρα που βιώνει τη δύσκολη μετάβαση μετά το Απαρτχάιντ και την αλλαγή της φυλετικής ιεραρχίας, που χαρακτηρίζεται από βία, αντεκδίκηση και αντίποινα.

Ο αφηγηματικός ήρωας είναι ίσως ένα alter ego του συγγραφέα, του οποίου τα ακαδημαϊκά ενδιαφέροντα ανιχνεύονται ευδιάκριτα στο κείμενο. Η ειρωνική διάθεση του πρωταγωνιστή προσομοιάζει και στην ίδια τη σκοπούμενη ειρωνεία του δημιουργού του, κατευθυνόμενη με ακρίβεια κατά το δοκούν.

Ο καθηγητής Λούρι διαπράττει έγκλημα καθοσιώσεως, διαπράττει την ύβρι να κατακτήσει(;)και εν τέλει να ερωτευτεί μια 19χρονη φοιτήτριά του. Δεν είναι ξεκάθαρο αν η κοπέλα έχει επιλογή ή συναινεί με πλήρως ελεύθερη βούληση. Για τον 52χρονο ακαδημαϊκό, αυτό ήταν λόγω ηλικίας ίσως η τελευταία αναλαμπή, ένας (γεροντο)έρωτας μοιραίος.

Η Ύβρις επιφέρει ευλόγως την Νέμεση και τη συντριβή. Ο κατά την κοινωνία αντάξιος ευθανασίας (όπως τα σκυλιά που φροντίζει με τρυφερότητα) παραβάτης, ως εκπρόσωπος του παλιού κόσμου, βρίσκεται πολλάκις ταπεινωμένος και ατιμασμένος. Δίχως έρωτα και δίχως ελπίδα, μεταβαίνει στον κόσμο των σκιών, ακολουθώντας τη μοίρα του Μπάιρον, ο οποίος είναι ένας εκ των πρωταγωνιστών της παράλληλης αφήγησης.

Στο τέλος η κοινωνική εντροπία τα εξαχνώνει όλα. Ο κόσμος του Λούρι σβήνει και ένας νέος κόσμος, ενδεχομένως πιο βίαιος, σκληρός και προσαρμοσμένος στις νέες συνθήκες, ανατέλλει. Ένας κόσμος απότοκος ιστορικής αναγκαιότητας. Και η αναγκαιότητα είναι μια ανεξάρτητη έννοια. Έχει διαφορετική δομή από τη λογική, την ηθική ή το νόημα.

Καταλήγοντας, έχουμε αναμφίβολα ένα καθαρό δείγμα καλής λογοτεχνίας, που θα ικανοποιήσει τον μέσο αναγνώστη και όχι μόνο.      

Μαθήματα, ΙΑΝ MCEWAN

 Γράφει ο Δημήτρης Σπυρίδωνος

     Ο Μπόρχες είχε πει κάποτε ότι η ζωή είναι πολύ μικρή για ιστορίες έκτασης μυθιστορήματος. Κι εδώ έχουμε ένα τέτοιο βιβλίο, ανεξήγητα μεγάλης έκτασης για αυτά που ήθελε να πει ο «ποιητής». Ως εκ τούτου έχουμε ένα κείμενο μειωμένης πυκνότητας. Πρόκειται για μια χαλαρή εξιστόρηση μιας ζωής (από τη δεκαετία του 50 μέχρι τούδε), με πρόωρους έρωτες και χαλαρό πολιτικό σχολιασμό.

Εντάξει, το βιβλίο δεν είναι για πέταμα, αλλά μου θυμίζει εκείνα τα βιβλία, όπου το συμβόλαιο με τον εκδότη υποχρεώνει τον συγγραφέα να γράφει κάτι σε τακτό χρονικό διάστημα. Και όσο πιο «χοντρό» το βιβλίο τόσο πιο πιθανώς ευπώλητο.

Καταλήγοντας, τα ΜΑΘΗΜΑΤΑ του MacEwan είναι λιγάκι απογοητευτικό. Αντιθέτως, η σύντομη νουβέλα ΚΑΤΣΑΡΙΔΑ του ιδίου, την οποία διάβασα αμέσως μετά, είναι απολαυστική!

Το τραγούδι του προφήτη, Paul Lynch

 Γράφει ο Δημήτρης Σπυρίδωνος

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ του Paul Lynch

Μου μαύρισε την ψυχή. Διαβάζοντας το κείμενο, δημιουργούνται αυθόρμητα στον αναγνώστη αισθήματα, που κυμαίνονται από οργή και μίσος, μέχρι συγκίνηση, απόγνωση και απελπισία.

Η αφήγηση είναι ένα ατέλειωτο καταθλιπτικό μουρμουρητό, που μοιάζει σαν μονότονη ψαλμωδία από τα χείλη ενός δυσοίωνου προφήτη.

Το στόρυ του βιβλίου είναι μια κλιμακούμενη τραγωδία χωρίς κάθαρση. Η Ιρλανδία μεταπίπτει πολιτικά και ξεπέφτει στα χέρια ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, με αποτέλεσμα η καταπίεση, οι διακρίσεις, ο διχασμός και το συσσωρευμένο μίσος να οδηγήσουν τη χώρα και το λαό της σε ένα δυστοπικό και εφιαλτικό χάος.

Ο Paul Lynch μόνο τυχαίος συγγραφέας δεν είναι. Η γραφή του διαθέτει αρετές και καινοτόμα μορφολογικά στοιχεία, αν και διακρίνω ένα χαρακτηριστικό «κάψιμο», ίδιον των σπουδών δημιουργικής γραφής.

Ίσως έχω γίνει ένας γερο- γκρινιάρης, αλλά, περίμενα περισσότερα από ένα βιβλίο που κέρδισε βραβείο Booker (φαντάσου τα άλλα…). Για την ώρα, τέρμα το διάλειμμα στα θολά τενάγη του main stream∙ καιρός για ανάνηψη στα τροπικά θερμά νερά του sci-fi και της space opera.

Νυχτοπερπατήματα, Λέιλα Μότλι

 Γράφει ο Δημήτρης Σπυρίδωνος

Νυχτοπερπατήματα

της Λέιλα Μότλι

Πρόκειται για ένα αφήγημα γεμάτο ιδρώτα, πόνο, απελπισία, λάθη, λάθος επιλογές και ευαισθησία. Είναι μια ελεεινολογία, που όμως αφήνει χώρο στην ελπίδα που προέρχεται από ανθρώπινη καλοσύνη και αφοσίωση. Είναι, επίσης, μια παρωδία του λεγόμενου «αμερικανικού ονείρου», που εδώ έχει λάβει τον χαρακτήρα της προσωρινής επιβίωσης και μόνο.

Γενικώς, η μυθοπλασία χρειάζεται τόσο την τάξη όσο και το χάος. Η Μότλι χειρίζεται το χάος εντός και εκτός της ηρωίδας Κιάρα με μια ήσυχη, ψύχραιμη κομψότητα, με  αμερόληπτο τρόπο και καυστική ειλικρίνεια. Η εξίσου απλοϊκή όσο και πολύπλοκη ψυχολογία της Κιάρα ξεδιπλώνεται επιδέξια. Η νεαρή πρωταγωνίστρια της αφήγησης ζει στη διασταύρωση του ρατσισμού, της φτώχειας και του μισογυνισμού, ενώ χαρακτηρίζεται από ακατέργαστη ζωική δύναμη. Είναι επίσης γενναία, ανθεκτική, και ευαίσθητη παρά τις κακουχίες της. Διαθέτει ισχυρό «μητρικό» ένστικτο, ώστε να προστατεύσει τον Μάρκους και τον Τρέβορ με κάθε κόστος. Είχε ανάγκη να λάβει και να δώσει στοργή, ήθελε τρυφερότητα, απαλότητα, και είναι απολύτως φυσικό  - φυσιολογικό να αποζητεί και να προτιμά τη γυναικεία απαλότητα. Όμως η Εδέμ (πλην φευγαλέων συγκινήσεων) είναι πάντα για αργότερα, ενώ η κόλαση βιώνεται άμεσα στο παρόν.

Η γραφή είναι ενδιαφέρουσα και πλούσια. Οι ρυθμοί του λόγου αποτυπώνονται ευκρινώς, ενώ δεν υπάρχει κάποια πρόταση στο μυθιστόρημα, που θα μπορούσε να κατηγορηθεί ότι είναι υποτυπωδώς γραμμένη. Παρά ταύτα, σε κάποιες παραγράφους οι αλληλεπικαλυπτόμενες μεταφορές συσσωρεύονται και αναμειγνύονται αμήχανα. Στην ουσία όμως, απεικονίζεται έντεχνα και αδρά ένα πανοραμικό πορτρέτο των συστημάτων που καταλήγουν να κάνουν ζωές σαν της Κιάρα αναλώσιμες και ώριμες για εκμετάλλευση. Μια  ολόκληρη κοινωνική ομάδα αποτελεί μόνιμο θύμα προκαταλήψεων, υφίσταται διακρίσεις, πιο πολύ λόγω τάξης και φύλου παρά φυλής. Για κάθε μέλος αυτής της ομάδας καταφρονημένων ανθρώπων, η πορεία προς το ζοφερό μέλλον μοιάζει ασταμάτητη και ίσως βολικά αναπόδραστη. Θα μπορούσαμε, επίσης, να διακρίνουμε μια αμυδρή τάση εύκολης θυματοποίησης. Ενώ θα προτιμούσαμε ένα χάπυ – εντ, στο κείμενο αφήνεται να εννοηθεί, ότι η Κιάρα μάλλον στους δρόμους θα γύριζε πάλι. Porca miseria!

Εν κατακλείδι: δεν πρόκειται για μεγάλη λογοτεχνία, όμως ο χρόνος για τη νεαρή συγγραφέα είναι μπροστά και η αρχή αρκούντως ελπιδοφόρα.

Poor Things

 Γράφει ο Δημήτρης Σπυρίδωνος

Όπως έχει ειπωθεί, “ποτέ μη κρίνεις ένα βιβλίο από την ταινία του”. Γι’ αυτό κι εγώ πρόλαβα και διάβασα το βιβλίο πριν να δω την ταινία. Και έπραξα καλώς, γιατί το βιβλίο ήταν απολαυστικό τόσο για τη διάρθρωσή του, τη ρέουσα γραφή, για τα ψήγματα Βρετανικού Φλέγματος  όσο και για το διάχυτο, περίτεχνο, αλλά και αδιόρατο χιούμορ.

Εκ πρώτης όψεως το μυθιστόρημα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ιστορικό: δηλαδή, οι διαδικασίες των νοσοκομείων, της Σκωτίας (αλλά και της Ευρώπης), των οίκων ανοχής και των δικαστηρίων της δεκαετίας του 1880 αναδημιουργούνται αυθεντικά ως φόντο για γεγονότα που δύσκολα θα μπορούσαν να έχουν συμβεί. Είναι, επίσης, ένα βαθύ ψυχογράφημα, ένα πολιτικό κείμενο ίδιον της προοδευτικής παράδοσης της Σκωτίας, αλλά παράλληλα και ένα μίγμα σκωτσέζικης μελαγχολίας, χιουμοριστικού μελοδράματος,  ιατρικής επιστημονικής φαντασίας και πάνω από όλα, σχολαστικής παρωδίας της Βικτωριανής εποχής.

Το κείμενο εμπλουτίζεται με οπτικά τρικ, δηλαδή γκροτέσκες γκραβούρες ως παρωδία αντίστοιχων Εδουαρδιανής τεχνοτροπίας, οι οποίες ανήκαν στο συρμό της εποχής, ενώ διανθίζεται με παράθεση επιστολών της "ερωτομανούς" Μπέλλα και του εξαντλημένου αποπλανητή της.

Οι χαρακτήρες, οι οποίοι αρχικά εμφανίζονται μονοδιάστατοι, εν τέλει αποδεικνύονται βαθείς και πολύπλοκοι. Η ηρωίδα εμφανίζεται αρχικά να ρέπει με αθωότητα προς αχαλίνωτες σαρκικές απολαύσεις, να είναι γεμάτη ενσυναίσθηση, ευαισθησία, καλοσύνη και ανιδιοτέλεια. Σε μια αριστοτεχνική μετάβαση της προοπτικής η Μπέλλα Μπάξτερ ή Βικτώρια ΜακΚέρι, όπως έχει αναδιατυπώσει τον εαυτό της, είναι πρωτοπόρος στην άσκηση της ιατρικής για την εποχή της, πολιτικά συνειδητοποιημένη και αυθεντικά χειραφετημένη, αντικρούει το μεγαλύτερο μέρος της εντυπωσιακής αφήγησης του (θηρευτή ή θήραμα) συζύγου της για την αναγέννησή της, ενώ αυτό που ουσιαστικά την απωθεί είναι το ύφος αυτής της αφήγησης. Η ίδια είναι απολύτως άνετη στην απεριόριστη έκφραση της σεξουαλικότητάς της, χωρίς την ανασφάλεια και τη ντροπή να την υπονομεύουν. Υπάρχει επίσης η διαπίστωση, ότι οι άνδρες στην ιστορία προσπαθούν να εκμεταλλευτούν αυτό το γεγονός, μάλλον ανεπιτυχώς. Με αυτόν τον τρόπο, η αφήγηση έχει έναν ορισμένο ανάλαφρο ηδονοβλεπτικό αέρα, ο οποίος, δια της λογοτεχνικής χάριτος, και λίγο πιο έντονος να ήταν, ποσώς θα μας χάλαγε.

Το Χαμένα Κορμιά (Poor Things) είναι ένα πολύπλοκο μυθιστόρημα, το οποίο μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το πώς επιλέγει ο παντοδύναμος αναγνώστης να το διαβάσει. Είμαι περίεργος να δω πώς η ταινία προσαρμόζει την αφήγηση. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να το διαβάσετε.

Κλείνοντας, επικροτούμε χαιρέκακα το όραμα – προφητεία του συγγραφέα (στο χαρακτηριστικό ύφος του): «Η Βρετανική Αυτοκρατορία αναπτύχθηκε ραγδαία, αλλά σε άλλους δύο ή τρεις αιώνες οι ημίγυμνοι απόγονοι του Ντισραέλι και του Γκλάντστοουν μπορεί να βουτούν από μια σπασμένη προβλήτα της Γέφυρας του Λονδίνου, μαζεύοντας νομίσματα που πέταξαν στον Τάμεση Θιβετιανοί τουρίστες για να διασκεδάσουν».